ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
--------------&--------------
QUY TRÌNH TRỒNG VÀ CHĂM SÓC CÂY LÁ MEN
TRUNG QUỐC (MOSLA CHINENSIS)
I. GIỚI THIỆU
Cây Lá men Trung Quốc (Pìng đìa ton) - Mosla chinensis Maxim. Họ Hoa môi - Lamiaceae. Còn gọi là: Lá men nhỏ, Lá men dài, Thạch hương nhu, Thất tinh kiếm hay Thạch hương lối.
Đặc điểm hình thái: Lá men Trung Quốc là cây thân thảo cao từ 20 – 60 cm, thân mảnh, vuông. Lá có phiến hẹp dài, dài cỡ 2cm, rộng 0,3cm, có răng mỗi bên, gân phụ không rõ, mặt dưới có đốm, cuống dài đến 1cm. Cụm hoa ở ngọn nhánh, lúc đầu dày, hoa 2 ở mỗi mắt, trắng hay hồng, thơm, lá bắc như lá, dài đến 1cm, dài có lông 2 mặt, 5 răng, tràng 2 môi, nhị 4. Quả bế tròn, có mạng rõ.
Phân bố: Ở Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam: tỉnh Thái Nguyên (Đại từ), Lạng Sơn (Mẫu Sơn), Hoà Bình (Kim Bôi). Thường gặp ở những nới sáng và ẩm, các bãi hoang, ven đường, ở độ cao trên, dưới 1000 mét so với mặt nước biển. Mùa ra hoa tháng 6 - 9, mùa quả chín tháng 9 – 12.
Cây Lá men Trung Quốc được sử dụng rộng rãi ở các vùng sản xuất men lá và là thành phần quan trọng không thể thiếu trong men.
Lá men Trung Quốc là loài cây đã được người dân sử dụng từ rất lâu để làm men lá qua thu hái trong tự nhiên. Loài cây này được sử dụng rộng rãi ở bốn tỉnh phía Bắc: Bắc Kạn, Cao Bằng, Hà Giang và Lạng Sơn. Đây cũng là thành phần cây không thể thiếu, được thu hái nhiều nên đã cạn kiệt dần trong tự nhiên. Hiện nay, người dân vùng cao đã bắt đầu gây trồng.
II. QUY TRÌNH TRỒNG VÀ CHĂM SÓC
2.1. Kỹ thuật gieo trồng
- Thời vụ gieo trồng: Thời vụ tốt nhất là gieo hạt tháng 2. Có thể trồng cây giống được nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô vào tháng 4.
- Chọn đất vườm ươm: Chọn đất thịt nhẹ, cao, dễ thoát nước, nên bố trí vườn ươm gần nhà để tiện chăm sóc.
- Làm đất: Cày bừa kỹ 2 - 3 lần, nhặt sạch cỏ dại, lên luống rộng từ 0,8 - 1m, cao khoảng từ 15 - 20cm, lèn chặt đất trên mặt và quanh mép luống để tránh mưa trôi và khi gieo, hạt không bị dồn vào khe đất.
- Bón lót phân cho vườn ươm: Trộn phân chuồng hoai mục với phân Supe lân, rải đều phân lên mặt luống 2 cm, xoa cho phân lẫn trong đất.
- Lượng hạt gieo: 30g hạt giống gieo cho 10m2 diện tích bề mặt luống gieo.
- Xử lý hạt và gieo hạt: Trước khi xử lý, hạt cần phơi lại từ 1-2 nắng nhẹ. Hạt giống được loại bỏ tạp chất, sau đó rửa sạch để ráo nước. Sau khi hạt giống đã ráo nước đem trộn với tro bếp rồi đem gieo vãi (để khác với mầu đất, khi gieo cho đều tránh chỗ quá dầy, chỗ quá mỏng hoặc chỗ lại không có hạt). Sau khi vãi hạt giống thì lấp đất tơi lên bề mặt với độ dày khoảng 0,3 – 0,5 cm, dùng thùng ôdoa tưới đẫm giữ ẩm. Chú ý đậy khi mưa để tránh dồn hạt hoặc mất hạt, rào kín tránh gia súc và gia cầm bới và ủi đất.
- Chăm sóc cây con:
+ Tưới nước: Sau khi gieo cần tưới liên tục 3 ngày đầu (tưới vào sáng sớm hoặc chiều muộn) để hạt hút đủ nước mới mọc đều, khi thấy hạt nảy mầm thì ngừng tưới 1 - 2 ngày, sau đó luôn giữ đủ ẩm không để đất quá khô hoặc quá sũng cây sẽ yếu và dễ mắc bệnh. Trước khi đem trồng phải ngừng tưới nước từ 3 - 5 ngày. Đến ngày trồng phải tưới đẫm nước trước 3 - 4 giờ để khi nhổ không bị đứt rễ.
+ Bón thúc: Cây non được khoảng 20 - 25 ngày tuổi, bắt đầu bón thúc. Lấy 1 kg đạm + 0,5 kg kali hoà với nước lã tưới đều cho một sào cây giống. Sau khi tưới phân phải tưới rửa ngay bằng nước lã đề phòng làm cháy cây non.
Nếu cây phát triển tốt, từ 55 - 65 ngày tuổi ta có thể nhổ cây giống đem trồng đại trà (cây giống cao khoảng từ 10 – 15 cm).
2.2. Kỹ thuật trồng
2.2.1. Chuẩn bị đất
- Chọn đất: Cây men thường được gieo trồng trên đất có độ dốc 5 – 25 độ, loại đất Feralit, độ sâu tầng đất từ 15 – 20 cm, thành phần cơ giới từ thịt đến sét, ẩm, tơi xốp, giàu mùn, thoát nước tốt, không ngập úng, độ pH = 6-7.
Trên đất dốc miền núi phía Bắc, Cây men có thể trồng được ở các loại đất như: Đất chuyển từ trồng sắn và một số cây khác sang trồng Cây men; đất trồng cây lâu năm và rừng chưa khép tán, đất ruộng bậc thang,..
- Làm đất: Làm đất trước khi trồng khoảng 1 – 2 tuần. Trên đất dốc có lẫn nhiều sỏi đá hoặc thân, gốc cây rừng có thể dùng cuốc, bướm để rãy cỏ rồi sau đó cuốc đất để trồng cây men. Trên đất ruộng bậc thang hay sườn đồi có độ dốc vừa phải hay thung lũng, nông dân có thể dùng cày để làm đất, cày sâu 15 – 20 cm, làm 2 lần để đất nhỏ tơi xốp, nhặt sạch cỏ.
2.2.2. Cách trồng cây
Trước khi trồng, dùng cày hoặc cuốc rạch rãnh theo đường đồng mức, sâu 10 – 15 cm. Khoảng cách trồng hàng cách hàng 35 cm, cây cách cây 25 cm. Trồng xong phải tưới nước từ 3 – 4 ngày để cây non phục hồi nhanh.
2.2.3. Chăm sóc
- Dặm cây: Thường xuyên kiểm tra vườm cây đến sau trồng 20 ngày phát hiện những cây chết để dặm đảm bảo mật độ và năng suất sau này. Chú ý dặm cây vào chiều muộn và phải tưới nước cho cây mới dặm ngay sau trồng và 3 ngày sau đó.
- Bón phân:
+ Công thức phân bón cho năng suất và chất lượng tốt nhất là: 5 tấn phân chuồng + 40N + 40P2O5 + 30K2O/ha với lượng phân thương phẩm tương ứng là: 185 kg phân chuồng + 3,2 kg Urê + 9,3 kg Supe lân + 1,9 kg Kaliclorua/1 sào Bắc bộ.
+ Cách bón:
Bón lót: 100% phần chuồng + 100% phân lân. Bón lót theo hốc với khoảng cách 25 cm/hốc (giữa 2 cây).
Bón thúc lần 1 (sau trồng 20 - 25 ngày): Bón 1/2 lượng đạm + 1/2 lượng kali. Rạch rãnh cách gốc 4 – 6 cm, sâu 3 – 5 cm rồi bón phân kết hợp vun nhẹ (có thể hòa phân với tưới nếu đất quá khô).
Bón thúc lần 2 (sau trồng 40 - 45 ngày): Bón 1/2 lượng đạm + 1/2 lượng kali. Rạch rãnh cách gốc 8 – 10 cm, sâu 5 – 7 cm rồi bón phân kết hợp vun cao.
- Xới xáo, làm cỏ: Trước khi bón thúc nên xới xáo, làm sạch cỏ dại.
- Tưới tiêu: Đảm bảo đủ độ ẩm đất cho Cây men trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển, đặc biệt chú ý vào các thời kỳ ngô 20, 40 ngày sau trồng và thời kỳ ra hoa.
2.2.4. Phòng trừ sâu bệnh
Cây Lá men Trung Quốc ít bị sâu bệnh nên không cần dùng thuốc bảo vệ thực vật.
2.3. Kỹ thuật thu hoạch
Sau trồng khoảng 5,0 – 5,5 tháng, khi cây đã ra hoa và quả đã già thì thu hái bằng cách nhổ cả cây, phơi khô vò lấy hạt để làm giống gieo năm sau, cây khô còn lại cất để dùng dần làm men lá nấu rượu.
Tác giả: TS. Trần Trung Kiên
